Datagestuurde beleidsontwikkeling: wat is het en hoe onderzoek je het? | 9 dec 2021
’Datagestuurde beleidsontwikkeling’ is een nieuw onderzoeksthema binnen de wereld van rekenkamers. Echter, het bekijken en analyseren van data en informatie om daar vervolgens nieuw beleid op te baseren is niet nieuw; het begrip ‘datagestuurde beleidsontwikkeling’ is dat wel. In deze blog van Miriam Dorigo lees je meer over wat datagestuurde beleidsontwikkeling is, en hoe rekenkamers hier onderzoek naar kunnen doen.
De term datagestuurde beleidsontwikkeling dringt door in de gemeentelijke en bestuurlijke denkwijze omdat men zich meer bewust wordt van de voordelen ervan. Er is binnen gemeenten meer aandacht voor in de beleidscyclus. Daardoor wordt het vaker en systematischer ingezet. Een rekenkamer die hier onderzoek naar wil doen zal dus moeten beginnen met de vraag of er al aandacht voor is en er richtlijnen zijn voor datagestuurde beleidsontwikkeling.
Welke vormen zijn er?
Doordat er niet altijd expliciet beleid ontwikkeld is over datagestuurde beleidsontwikkeling, is het in dit type onderzoek een goede aanpak om casussen te bestuderen. Met behulp van casussen kan de rekenkamer dan ontdekken wat datagestuurde beleidsontwikkeling oplevert. Maar wat is datagestuurde beleidsontwikkeling eigenlijk? Pas als we dit scherp hebben kunnen we nadenken over het rekenkameronderzoek ernaar.
Beleidscyclus
Datagestuurde beleidsontwikkeling is deel van de beleidscyclus (zie onderstaand figuur). Die begint met het bepalen van beleidsdoelen. Al in stap 2 van de beleidscyclus komt een vorm van datagestuurde beleidsontwikkeling aan bod; men zoekt naar informatie in beschikbare data en literatuur zodat de keuzes in beleidsvorming goed onderbouwd kunnen worden. Dit heet ex ante onderzoek. De gevonden data helpen bij de inrichting van het beleid en kadert het denken over de uitvoering van het beleid. Ook tijdens de uitvoering van beleid kan men nog aan datagestuurde beleidsontwikkeling doen in de vorm van ex durante onderzoek. Denk aan het monitoren van de activiteiten die bij moeten dragen aan het beleidsdoel. Op basis van de monitoring vindt er dan bijsturing plaats. Ook nadat beleid is uitgevoerd, vindt er nog datagestuurde beleidsontwikkeling plaats in de vorm van een evaluatie (stap 4 van de beleidscyclus). Dit heet ex post onderzoek en betreft de analyse van de eerder gemaakte beleidskeuzes met behulp van de data. Ex post onderzoek gaat vooraf aan een nieuwe ronde van besluitvorming en heeft betrekking op de vraag: is er bijsturing van het beleid nodig of niet?
Datagestuurde beleidsontwikkeling evalueren
Er zijn dus verschillende vormen van datagestuurde beleidsontwikkeling. De rekenkamer moet zich allereerst afvragen welke vormen van datagestuurde beleidsontwikkeling zij wil onderzoeken als casus.
Ex-ante onderzoek
De meest herkenbare vorm is het ex-ante onderzoek. Als men voorafgaand aan het vormen van beleid onderzoek doet, is het onderzoek afgebakend en is duidelijk dat het beleid op die onderzoeksresultaten is gebaseerd. Het is dan makkelijk te schetsen welk effect datagestuurde beleidsontwikkeling heeft. Het is in dit geval echter moeilijk vast te stellen of het datagestuurde beleid doeltreffender of doelmatiger is dan beleid dat bijvoorbeeld wordt ontwikkeld vanuit de eigen expertise van de beleidsontwikkelaars. Er is immers geen vergelijkingsmateriaal.
Ex-post onderzoek
Daarom is het voor een rekenkamer interessant om binnen de gemeente op zoek te gaan naar casussen waar het beleid is geëvalueerd (in ex post onderzoek) en daarna opnieuw is geformuleerd. Op dat moment is er vergelijkingsmateriaal; oud beleid versus nieuw (datagestuurde) beleid.
Ex-durante onderzoek
Voor een rekenkamer is het ook mogelijk om te kijken naar situaties in de gemeente waar ex-durante onderzoek is gedaan. Het gaat veelal om monitoring en rapportage via een dashboard of memo’s. Hierbij zijn echter twee aandachtspunten voor rekenkameronderzoek. Het ene is dat doorlopende monitoring en bijsturing zorgt voor regelmatig veranderende beleidsuitvoering. Dat is lastiger te onderzoeken; er is geen scherpe verdeling van beleid vóór en ná de ingreep op basis van data. Het andere aandachtspunt is dat ex durante onderzoek vaak niet het beleid zelf beïnvloedt maar slechts de beleidsuitvoering. Daarmee is het minder interessant als casus voor de rekenkamer, want gaat het om datagestuurde beleidsontwikkeling of om datagestuurde verbetering van de uitvoeringspraktijk?
Onderzoek naar datagestuurde beleidsontwikkeling
De eerste vraag voor een rekenkamer moet zijn: is er binnen de gemeente beleid ontwikkeld om datagestuurde beleidsontwikkeling gestructureerd aan te pakken, of niet? Als dat niet zo is, wordt de vraag: is er desondanks toch sprake van datagestuurde beleidsontwikkeling en in welke vorm (ex ante, ex durante of ex post)? Andere relevante vragen zijn: Hoe gaat het ambtelijk apparaat om met aangeleverde data en onderzoeken, welke gevolgen heeft dat voor beleid en wordt het beleid er effectiever van?
Bovendien experimenteren gemeenten ook met nieuw beleid of ad hoc beleid; omdat een bestaande taak van de gemeente wordt uitgebreid, omdat er een politieke wens is om meer te doen binnen de bestaande beleidsruimte, et cetera. Hoewel beleidsontwikkelaars binnen de gemeente vaak goede processen hebben om beleid te ontwikkelen op de vastomlijnde beleidsterreinen, is dat in veel mindere mate het geval bij nieuw of ad hoc beleid. Juist dergelijk (risicovoller) nieuw beleid is veelal niet gebaseerd op datagestuurde beleidsontwikkeling. Als rekenkamer is het van belang om ook daar oog voor te hebben.
Waarom onderzoek naar datagestuurde beleidsontwikkeling?
Rekenkamers dragen zelf vaak impliciet of expliciet bij aan datagestuurde beleidsontwikkeling; rekenkameronderzoek is immers vaak ”ex post onderzoek”. Voor een rekenkamer is het goed om te evalueren wat de doorwerking is van rekenkameronderzoek. Zo werkt het ook voor de gemeente. Het kan waardevol zijn om te ontdekken of er datagestuurde beleidsontwikkeling plaatsvindt en wat dat oplevert. Want als de gemeente dat gestructureerd aanpakt kan er doeltreffender en doelmatiger beleid worden ontwikkeld.
Meer weten over datagestuurde beleidsontwikkeling? Neem dan contact op met Miriam Dorigo.