Cases
Onderzoek armoedebeleid Dordrecht ‘Armoede is (niet) niks’ | 5 maart 2024
De rekenkamer Dordrecht (hierna: de rekenkamer) wilde weten of het armoedebeleid van de gemeente doeltreffend is. Daarbij had de rekenkamer speciale interesse in de vraag hoe de gemeente toekomstbestendig is, door te kijken naar hoe zij omgaat met onder meer energiearmoede.
De centrale onderzoeksvraag was:
In hoeverre is het armoedebeleid van de gemeente Dordrecht als doeltreffend aan te merken, zodanig dat ook rekening gehouden wordt met armoedeval en energiearmoede. En welke instrumenten zet de gemeente daarvoor in?
We zullen aan het einde terugkomen op de conclusies en aanbevelingen die we in dit onderzoek hebben opgeleverd. Eerst zal deze casusbeschrijving iets meer vertellen over de gebruikte onderzoeksmethoden, met name het interviewen van inwoners.
Onderzoeksmethoden
Rekenkameronderzoek kent een aantal geëigende methoden: de documentstudie, waarin we beleid, uitvoeringsplannen, raadsstukken en P&C-stukken (zoals de jaarrekening) bekijken en analyseren en interviews met beleidsambtenaren en het college. Een onderwerp als armoede heeft daarnaast baat bij een bredere kijk. Het raakt inwoners van een gemeente veel persoonlijker dan bijvoorbeeld verkeersbeleid of inkoopbeleid en er is een scala aan maatschappelijke organisaties die ook een rol spelen in armoedebestrijding, waardoor het beperkt zou zijn om enkel de gemeente zelf te betrekken in het onderzoek. Daarom heeft Unravelling aan de rekenkamer aangeboden om ook in gesprek te gaan met maatschappelijke organisaties en met mensen die te maken hebben met armoede of schulden. Dit hebben we gedaan in de vorm van een rondetafelgesprek en interviews. Maar hoe komen we in contact met mensen die in armoede of schulden leven?
Wie is ‘de doelgroep’?
‘De doelgroep’ is een veelgebruikte term als er gesproken wordt over mensen die ondersteuning krijgen of nodig hebben op het gebied van financiën. Het is daarbij wel goed om er bewust van te zijn dat DE doelgroep niet bestaat. Deze ‘doelgroep’ bevat immers een grote diversiteit aan mensen die ook verschillende soorten ondersteuning nodig kunnen hebben. De ondersteuning kan bijvoorbeeld zo eenvoudig zijn als samen een formulier invullen of éénmalig de administratie op orde brengen, waarna mensen weer zelfstandig verder kunnen. Er zijn echter ook mensen die het niet lukt een gezonde financiële huishouding te voeren, behalve als zij langdurige ondersteuning krijgen. Er is bovendien een breed scala aan redenen dat mensen deze korte of langdurige hulp nodig hebben. De groep mensen over wie we spreken is dus niet onder één noemer te vangen. Kortom; de eerste vraag die een onderzoeker zich moet stellen is; over wie spreken we?
In ons geval hebben we gekozen voor mensen die nu, of in het recente verleden, financiële ondersteuning hebben ontvangen van de gemeente. In het geval van Dordrecht is dat een breed net om uit te werpen; de gemeente biedt een groot scala aan regelingen met ruimhartige inkomensgrenzen. Omdat we specifiek de ondersteuning vanuit de gemeente onderzoeken betekent deze selectie dat we in het onderzoek de mensen uitsluiten die ‘alleen’ hulp ontvingen van een maatschappelijke organisatie.
Contact leggen met inwoners die ondersteuning ontvangen
In Dordrecht hebben we de gemeente om hulp gevraagd bij het leggen van contact met de inwoners die ondersteuning ontvangen. We hebben daarbij te maken met de AVG. De gemeente kent de mensen die hulp ontvangen, maar mag deze gegevens niet met Unravelling delen om hen te benaderen voor onderzoek. Deze inwoners hebben daarvoor immers geen toestemming gegeven. We gebruiken daarom een ‘tweetrapsraket’. De eerste stap bestaat eruit dat consulenten in de uitvoering de mensen die zij al spreken, de vraag stellen of zij mee willen werken aan een onderzoek. De tweede stap is, wanneer deze mensen toestemming geven, om hun gegevens te delen met Unravelling. Wij mogen hen dan benaderen omdat het hen expliciet gevraagd is en zij toestemming hebben gegeven.
We hebben deze ‘tweetrapsraket’ in Dordrecht ook opgezet met maatschappelijke organisaties. Ook zij spreken dagelijks inwoners en kunnen hen vragen of ze willen deelnemen aan onderzoek. Dit heeft voldoende aanmeldingen opgeleverd voor een groepsgesprek en een aantal losse interviews met inwoners van Dordrecht. In een andere gemeente hebben we aanvullend een flyer ontworpen en deze in een lokale krant gezet, hetgeen ook tot aanmeldingen leidde.
Het gesprek
Een belangrijke basis van interviews met inwoners is respect en gelijkwaardigheid. Zij stellen zich kwetsbaar op en hebben geen persoonlijk belang bij het vertellen van hun verhaal, terwijl dit emotioneel belastend kan zijn. Om die reden heeft de gemeente Dordrecht ons geadviseerd een VVV-bon mee te geven aan mensen die willen meewerken aan het onderzoek. Deze bon geven we al bij aanvang van het gesprek: de druk is eraf. Daarnaast vragen wij deelnemers aan het onderzoek (als dit past) of zij het liefst één op één geïnterviewd willen worden of in een groepsgesprek willen deelnemen.
Om deelnemers aan het groepsgesprek op hun gemak te stellen vroegen we hen om een fictieve casus te bespreken. De casus, een fictieve inwoner, had bijvoorbeeld schulden of kon niet goed lezen en schrijven. Op deze manier horen we hoe de gemeente inwoners behandelt en zien we of deelnemers aan het gesprek weten waar ze hulp kunnen krijgen, zonder dat ze direct hun levensverhaal op tafel hoeven te leggen. In de loop van het gesprek stellen we vragen die uitnodigen om ook eigen ervaringen te delen. We zien dat deelnemers aan het onderzoek dat ook doen, omdat ze merken dat hun verhaal ons echt verder helpt in het onderzoek. Door open vragen te stellen en hun ervaringen serieus te nemen nodigen we hen uit om zich open te stellen. Voor dit type gesprekken levert dat de meeste informatie op. Dit is dus een andere aanpak dan interviews met bijvoorbeeld gemeenteambtenaren, waarbij ook kritisch doorvragen van belang is.
Belangrijkste conclusies en aanbevelingen
De gemeente Dordrecht wil armoede tegengaan en zorgen voor bestaanszekerheid voor inwoners. Als deze zekerheid wordt bedreigd, krijgen inwoners van de gemeente op verschillende manieren ondersteuning, zoals hulp bij huisvesting, gezondheidszorg en kansen in onderwijs en werk. De rekenkamer komt tot de conclusie dat Dordrecht in vergelijking met andere gemeenten een ruimhartig armoedebeleid heeft. De gemeente gaf in 2021 enkele honderden euro’s meer dan andere gemeenten uit aan ondersteuning per inwoner in armoede. De gemeente Dordrecht heeft gedegen kennis waarmee het armoede, schulden en bijkomende problemen weet te verminderen. De gemeente doet dit onder meer door bij te dragen aan een armoedenetwerk van maatschappelijke organisaties. Dordrecht loopt voorop in de aanpak van energiearmoede, onder meer met ‘Energiehulpen’, die woningen gratis energiezuiniger maken. Via de Energiehulpen legt de gemeente ook contact met moeilijk bereikbare groepen.
Hoewel er veel goed gaat, raad de rekenkamer Dordrecht het college aan om duidelijke doelen en indicatoren vast te stellen en bij te houden. Bespreek hiervoor met de gemeenteraad wat het belangrijkste aandachtspunt is om armoede te voorkomen en maak daar structureel geld voor vrij. Aangeraden wordt ook om ervoor te zorgen dat meer inwoners gebruik maken van de collectieve zorgverzekering, het persoonlijk minimabudget en de bijzondere bijstand. De rekenkamer beveelt aan om inwoners die moeilijk te bereiken zijn scherper in beeld te brengen en hen te benaderen over de ondersteuningsmogelijkheden die er zijn. Een deel van de inwoners, die herhaaldelijk hulp nodig hebben in de loop der jaren, hebben baat bij een regisseur die hen structureel ondersteunt.
Doorwerking
Op 5 maart 2024 heeft Unravelling de bevindingen uit het rapport gepresenteerd in de beeldvormende sessie van de raadscommissie Gezond, Sociaal en Zorgzaam Dordrecht. De oordeelsvormende sessie volgt voor de zomer van 2024.
Opdrachtgever: Rekenkamer Dordrecht
Onderzoekers: Miriam Dorigo, Rubin ten Broeke en Hannelore Schouwstra.
Oplevering rapport: 5 maart 2024
Vergelijkbaar onderzoek door Unravelling:
Integratie statushouders Bronckhorst | 7 maart 2024
Met de inwerkingtreding van de nieuwe Wet inburgering 2021 per 1 januari 2022 is het inburgeringsstelsel in Nederland erg veranderd. Het doel van de wet is om nieuwkomers snel en volwaardig te laten meedoen in de maatschappij. De regie op inburgering ligt in het nieuwe stelsel bij gemeenten. De gemeente dient statushouders zo snel mogelijk in staat te stellen om mee te kunnen doen in Nederland. Daarbij hoort ook dat de gemeente statushouders huisvest en hen zo snel mogelijk een plaats geeft in het arbeidsproces. Deze nieuwe taak en verantwoordelijkheid brengt met zich mee dat de gemeente voor belangrijke keuzes staat in de uitvoering, rekening houdend met de statushouder en lokale omstandigheden. In opdracht van de rekenkamer van Bronckhorst onderzocht Unravelling hoe dit in deze gemeente geregeld is.
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
Welk beleid heeft de gemeente Bronckhorst voor de opvang en integratie van statushouders en wordt dit beleid doeltreffend en doelmatig uitgevoerd?
Om tot een antwoord op deze onderzoeksvraag te komen deed Unravelling een documentstudie en interviews met uitvoerende organisaties, ambtelijk en bestuurlijk betrokkenen en met inburgerende statushouders.
Conclusies
De hoofdconclusie is dat de opvang en integratie van statushouders in Bronckhorst over het algemeen goed verloopt. Zo voldoet de gemeente vanaf 2022 aan de halfjaarlijkse taakstelling. De gemeente hanteert een persoonlijke aanpak en kent alle statushouders. De gesproken externe organisaties en statushouders zijn tevreden over de aanpak van de gemeente voor inburgering. Het ontbreekt echter aan een specifiek beleid en bijbehorende doelstellingen. Ook ontbreekt actueel inzicht in de kosten voor inburgering. Daardoor zijn de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid niet vast te stellen.
Aanbevelingen
Op basis van de conclusies kwam de rekenkamer tot de volgende aanbevelingen aan het college en aan de raad (samengevat):
- Formuleer concrete doelstellingen ten aanzien van de inburgering van statushouders. Deze doelstellingen kunnen ook breder zijn dan de plichten die de wet stelt (bijvoorbeeld ten aanzien van welzijn van jeugd en leerplicht).
- Pak de in het rapport genoemde knelpunten aan en neem daarin ook de leerplicht van kinderen van statushouders mee.
- Verbeter het monitoringsproces door eerst met de raad afspraken te maken over de gegevens waar hij graag inzicht in wil, en deze vervolgens vast onderdeel te maken van de P&C-cyclus.
- Breng de raad tijdig en volledig op de hoogte van de eerste resultaten ten aanzien van de afronding van inburgeringstrajecten.
- Actualiseer de gerealiseerde uitgaven voor inburgering in 2022 en 2023 en informeer de raad daarover in de jaarrekening.
- Verken de beleidsvrijheid die de gemeente heeft ten aanzien van inburgering (bijvoorbeeld als het gaat om gezondheid en bemiddeling naar werk) en geef daar vervolgens uw visie op.
Doorwerking
Op 5 februari 2024 schreef het college in haar bestuurlijke reactie dat ze het waardeerde dat de rekenkamer de inzet van het college herkent. Het college onderschreef dat er nog geen actueel inzicht is in de specifieke kosten voor inburgering, dat er een aantal specifieke aandachtspunten zijn en dat de gemeente in ontwikkeling is om meer zicht te krijgen op de doeltreffendheid en doelmatigheid van de inburgering. Op 7 maart 2024 sprak de raad tijdens de Politieke Avond zijn waardering uit over het rekenkameronderzoek. Ook gaf de raad aan zich te kunnen vinden in conclusies en aanbevelingen. De beoogde eerstvolgende stap was het opstellen van een raadsvoorstel om daarmee het college formeel te verzoeken de aanbevelingen over te nemen.
Opdrachtgever: Rekenkamer Bronckhorst
Onderzoekers: Martijn Mussche en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: december 2023
Vergelijkbaar onderzoek door Unravelling:
Rekenkameronderzoek Armoedebeleid Dordrecht
Grensoverschrijdend gedrag topgolf | 18 januari 2024
Op 2 augustus jongstleden ontving de Koninklijke Nederlandse Golf Federatie (NGF) een notitie van het Centrum Veilige Sport Nederland (CVSN). Met deze notitie stelde het CVSN de NGF op de hoogte van meldingen die meerdere melders hadden gedaan bij het CVSN. Het betrof meldingen over gedragingen door de bondscoach en door de algemeen directeur. Op 30 augustus 2023 besloot het bestuur van de NGF om een extern onderzoek te beleggen, zodat een objectief en zorgvuldig beeld zou worden geschetst over feitelijke inhoud en juistheid van de meldingen. Unravelling heeft dit onderzoek naar de meldingen uitgevoerd.
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
Welke meldingen zijn gedaan over grensoverschrijdend gedrag binnen het topsportdomein van de NGF, welke bewijsbare feiten en omstandigheden liggen ten grondslag aan deze meldingen en in hoeverre zijn de gemelde gedragingen te kwalificeren als grensoverschrijdend gedrag?
Het onderzoek is ingestoken als een feitenonderzoek naar de meldingen. Om tot een antwoord op de onderzoeksvraag te komen voerde Unravelling gesprekken met in totaal 30 personen. Unravelling heeft zich daarbij – in nauw overleg met CVSN – ingespannen om zoveel mogelijk melders te spreken. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met (ex-)stafleden, met topsporters en met ouders van topsporters. De onderzoekers stonden open voor gesprekken met alle betrokkenen bij het topgolfprogramma die zich zouden aandienen bij de onderzoekers. Het resulteerde in een onderzoeksrapport waar het bestuur van de NGF op 19 december 2023 kennis van nam.
Conclusies
In het onderzoek wordt geconcludeerd dat de communicatiestijl van de bondscoach als ongewenst werd ervaren door een aantal (ex-)stafleden, een aantal ouders van voormalig selectiespelers en een specifieke voormalig selectiespeler in het topsportcircuit. Unravelling heeft geen waarnemingen dat er bij de melders spelers of ouders van de huidige selectie zaten.
Het bestuur van de NGF gaf aan de gevolgen voor de direct betrokkenen te betreuren. Tevens benoemde het bestuur dat het de genoemde omgangsvormen op het gebied van communicatie onwenselijk achtte en dat deze niet in lijn waren met de gewenste cultuur van de NGF. In overleg met de bondscoach besloot het bestuur van de NGF de samenwerking met de bondscoach niet te verlengen na 31 december 2023.
In het onderzoek zijn geen grensoverschrijdende gedragingen van de algemeen directeur aangetroffen. De algemeen directeur legde voor oplevering van het rapport zijn functie neer en nam afscheid van de NGF.
Aanbevelingen en doorwerking
Uit het onderzoeksrapport is tevens een aantal aanbevelingen gekomen voor het topsportklimaat. Het bestuur zal zich in 2024 richten op het verbeteren van het topsportklimaat en de beoogde omgangsvormen. De aanbevelingen worden opgevolgd en in samenspraak met de (gedeeltelijk nieuwe) topsport-staf zullen er beleidsaanpassingen volgen, zo geeft het bestuur aan.
Media
NOS: Golfbond ontvangt meldingen over gedrag bondscoach en directeur
NOS: Directeur golfbond wacht onderzoek over gedrag niet af en stapt op
NOS: Bondscoach Lafeber weg bij golfbond: ‘Omgangsvormen niet in lijn met gewenste cultuur’
NOS: Oud-golfer Derksen luidt noodklok over ongewenst gedrag en slechte prestaties: ‘Doet pijn’
Opdrachtgever: Koninklijke Nederlandse Golf Federatie (NGF)
Onderzoekers: Martijn Mussche, Miriam Dorigo en Hannelore Schouwstra
Oplevering rapport: december 2023
Vergelijkbaar onderzoek door Unravelling:
Onderzoek topsportklimaat triathlon
Toezicht en handhaving Cranendonck | 4 januari 2024
De rekenkamercommissie van Cranendonck (hierna: de rekenkamer) besloot om onderzoek in te stellen naar een onderwerp dat politiek gezien in de belangstelling stond: toezicht en handhaving. De rekenkamer vroeg Unravelling dit onderzoek te doen en zich te richten op zes geprioriteerde gemeentelijke toezichts- en handhavingstaken in de openbare ruimte.
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
In hoeverre is de uitvoering van de gemeentelijke toezichts- en handhavingstaken op het gebied van de openbare ruimte, zoals vastgesteld in het Uitvoeringsbeleid Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) 2020-2023 van de gemeente Cranendonck, doeltreffend, doelmatig en rechtmatig?
Om tot een antwoord op deze onderzoeksvraag te komen deed Unravelling een documentstudie, een aantal interviews en een observatie van de ‘hotspots’ op gebied van toezicht en handhaving in de gemeente Cranendonck.
Conclusies
De hoofdconclusie is dat de gemeente Cranendonck de basis van toezicht en handhaving op orde heeft, ondanks de uitdagingen van de gemeente gezien haar omvang, ligging, het buitengebied, de uitgebreide infrastructuur en het Asielzoekerscentrum (AZC). De gemeente heeft de juiste samenwerkingsverbanden en organisatiestructuur om het beleid uit te kunnen uitvoeren. Niettemin zijn er een aantal aandachts- en verbeterpunten:
- De gemeente heeft algemene doelen en uitgangspunten in haar Uitvoeringsbeleid VTH maar deze zijn niet concreet geformuleerd.
- De monitoring en interpretatie van de resultaten van het beleid kan beter.
- De gemeente handelt situationeel en wijkt daarom (redelijkerwijs) soms af van de vastgelegde VTH-prioritering.
- De problematiek op het gebied van toezicht en handhaving is complex. De gemeente dient alert te zijn op de rechtmatigheid, subsidiariteit, proportionaliteit en complexiteit van de situatie bij het inzetten handhavingsinstrumenten.
- De samenwerkingsverbanden dragen bij aan effectief en efficiënt toezicht en handhaving.
- Beperkte capaciteit van boa’s is een knelpunt.
- Er is geen bewijs bekend van ongelijke behandeling bij toezicht en handhaving, maar er zijn wel signalen van mogelijke risico’s op ongelijke behandeling.
- De beleidscyclus wordt consequent toegepast maar de raad staat nog op afstand van de problematiek en heeft behoefte aan meer betrokkenheid door informatie en advies.
Aanbevelingen
Op basis van de conclusies kwam de rekenkamer tot de volgende aanbevelingen aan het college (aanbeveling 6 eveneens aan de raad):
- Zorg voor realistische en concrete doelstellingen en koppel daaraan concrete acties die nodig zijn om de doelstellingen te bereiken. Dit geeft de uitvoering meer houvast in haar dagelijkse werk en de raad meer duidelijkheid in zijn controlerende rol.
- Geef duiding bij data zoals criminaliteitscijfers en de aantallen overtredingen bij controles ten behoeve van de beleidsmatige prioritering, de bijstelling van beleid en de betrokkenheid van de raad (zie ook aanbeveling 6).
- Meet de veiligheidsbeleving (subjectieve veiligheid) periodiek, bijvoorbeeld door een leefbaarheidsonderzoek of een enquête onder de inwoners. Hiervoor moeten ook indicatoren uitgewerkt worden.
- Kijk kritisch naar de binnen de gemeente beschikbare toezicht- en handhavingscapaciteit, aangezien deze weliswaar passend is voor een gemeente met de omvang van Cranendonck, maar (op dit moment) niet aansluit bij de opgave waar Cranendonck zich op het vlak van openbare orde en veiligheid en leefbaarheid mee geconfronteerd ziet.
- Geef op structurele en planmatige wijze invulling aan alle samenwerkingsverbanden. Met het oog op optimale afstemming binnen de ambtelijke organisatie omtrent alles dat met veiligheid, toezicht en handhaving te maken heeft, betekent dit het sturen op één geïntegreerd team Veiligheid, Vergunningen, Toezicht en Handhaving.
- Het is verleidelijk om van alle potentiële, maar ook van alle voorkomende problematiek een prioriteit te maken. Echter, wanneer alles prioriteit is, is eigenlijk niets prioriteit. Voorzie de raad van sturingsinformatie (informatie over objectieve en subjectieve veiligheid met duiding) en neem de raad daarin mee. Ga aan de hand daarvan het gesprek aan over het ambitieniveau, de doelen en prioritering, en de indicatoren die bepalend zijn voor het doelbereik.
Doorwerking
Op 8 mei 2023 schreef het college in de bestuurlijke reactie dat ze aandacht zal besteden aan de conclusies en aanbevelingen bij het opstellen van het eerstvolgende uitvoeringsdocument en het opstellen van het nieuwe VTH-beleidsplan. Ook zal het college zorgen voor een goede afstemming met het Integraal Veiligheidsplan (IVP) en kijken naar de mogelijkheid en relevantie van extra gesprekken met de raad over toezicht en handhaving. Op 10 oktober 2023 sprak de raad in een commissievergadering zijn waardering uit over het rekenkameronderzoek. Ook gaf de raad aan zich te kunnen vinden in conclusies en aanbevelingen. De beoogde eerstvolgende stap was het opstellen van een raadsvoorstel om daarmee het college formeel te verzoeken de aanbevelingen over te nemen.
Opdrachtgever: Rekenkamercommissie Cranendonck
Onderzoekers: Martijn Mussche en Shauni Drost
Oplevering rapport: juni 2023
Vergelijkbaar onderzoek door Unravelling:
Bouw gemeentehuis Oldambt | 26 oktober 2023
De rekenkamer van Oldambt (hierna: de rekenkamer) heeft – naar aanleiding van een motie van de gemeenteraad – besloten onderzoek te doen naar de bouw van het gemeentehuis in de gemeente. De rekenkamer heeft Unravelling gevraagd dit onderzoek uit te voeren.
De bouw van een gemeentehuis is een groot project waar veel tijd mee gemoeid is. Voor het grote project stelde de gemeenteraad in 2019 € 25 mln. beschikbaar. De gemeenteraad wilde graag dat de rekenkamer het grote project zou monitoren. Daarop gaf de rekenkamer aan dat dit niet onder haar takenpakket valt. De rekenkamer gaf aan wel onderzoek te kunnen doen naar de grip van de gemeente op de bouw van het gemeentehuis.
De centrale onderzoeksvraag van het onderzoek was als volgt:
In hoeverre is de organisatie ‘in control’ bij de bouw van het nieuwe gemeentehuis van Oldambt en welke lessen zijn daaromtrent te trekken voor dit project en eventuele andere grote projecten?
Conclusies
Het onderzoek laat zien dat de gemeente enerzijds aandacht heeft voor de kwaliteit van het te realiseren gemeentehuis. De organisatiestructuur zit logisch in elkaar en de gemeente heeft duidelijke keuzes gemaakt ten aanzien van de aankoop van gronden voor de bouw van het gemeentehuis. Ook heeft het college de raad goed meegenomen in de bouw van het gemeentehuis. Het college heeft de raad daarover op verschillende momenten geïnformeerd.
Anderzijds komt uit het onderzoek naar voren dat de gemeente niet in control is; dat wil zeggen dat het de gemeente niet lukt om de bouw van het gemeentehuis binnen de daarvoor gestelde kaders van tijd en geld te realiseren. De belangrijkste risicofactor is de afhankelijkheid van de HEMA voor de bouw van het gemeentehuis. Ook heeft de gemeente onvoldoende oog voor de financiële gevolgen van een langere doorlooptijd en beschikt de gemeente niet over actuele projectplannen. Tot slot heeft zijn er bestuurlijk te weinig kritische tegengeluiden geweest over de verwevenheid van de bouw van het gemeentehuis met de plannen van de HEMA.
Aanbevelingen
In het rapport doet de rekenkamer vijf aanbevelingen aan raad en college om de grip op grote projecten (in de toekomst) te verbeteren:
- Minimaliseer de afhankelijkheid van partners in een groot project (in dit geval HEMA). Leg de uitgangspunten en randvoorwaarden daarover op voorhand (schriftelijk) vast;
- Zorg voor (meer) borging van kritische tegengeluiden, bijvoorbeeld door het expliciet vastleggen van voor- en nadelen;
- Zorg voor een periodieke (bijvoorbeeld halfjaarlijkse) actualisatie van de risicoanalyse en de beheersmaatregelen en monitor de voortgang van deze beheersmaatregelen;
- Vergroot de focus op doorlooptijd. Een actuele en voldoende gedetailleerde projectplanning (inclusief mijlpalenplan) is daarbij cruciaal. Bespreek in elke stuurgroepvergadering de effecten van (onvoorziene) omstandigheden en ontwikkelingen op het tijdpad en stuur actief op het realiseren van het beoogde tijdpad;
- Het is van belang dat de raad op van tevoren afgesproken tijden en volgens door de raad gewenste wijze het college kan bevragen over de voortgang, de mogelijke risico’s en de onderhandse wijzigingen. Laat de raad deze werkwijze vormgeven en vastleggen.
Doorwerking
Op donderdag 28 september heeft Unravelling de bevindingen gepresenteerd tijdens een door de rekenkamer georganiseerde sessie voor raadsleden. Tijdens deze sessie heeft de rekenkamer de conclusies en aanbevelingen toegelicht en het rapport aan de gemeenteraad overhandigd. De raad besluit op een nader te bepalen moment of hij de conclusies en aanbevelingen overneemt.
Opdrachtgever: Rekenkamer Oldambt
Onderzoekers: Martijn Mussche en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: 18 augustus 2023
Doorwerkingsonderzoek Den Helder | 12 oktober 2023
De rekenkamer Den Helder (hierna: de rekenkamer) wilde weten in hoeverre de aanbevelingen van vier door haar opgeleverde rekenkamerproducten zijn opgepakt. Daartoe heeft de rekenkamer Unravelling gevraagd een zogeheten ‘doorwerkingsonderzoek’ uit te voeren.
Een doorwerkingsonderzoek houdt in dat wordt onderzocht in hoeverre de aanbevelingen die de rekenkamer in haar rapporten heeft gedaan aan de gemeenteraad en het college ook zijn opgevolgd. Het periodiek (laten) uitvoeren van een doorwerkingsonderzoek is belangrijk voor een rekenkamer. Niet alleen geeft het zicht in de doorwerking van de rekenkameronderzoeken, maar met de uitkomsten kan de rekenkamer ook haar eigen effectiviteit verbeteren.
De centrale onderzoeksvraag van het doorwerkingsonderzoek was als volgt:
In hoeverre en op welke wijze zijn de door de gemeenteraad overgenomen aanbevelingen uitgevoerd, en wat is de doorwerking van de rekenkamerrapporten in de gemeentelijke organisatie?
Belangrijkste conclusies
De onderzochte rapporten hadden uiteenlopende thema’s: de transformatie in de jeugdzorg, toezicht en handhaving, financiële risico’s van GGD Hollands Noorden en het armoedebeleid en de schuldhulpverlening. Ook is in het onderzoek gekeken naar de opvolging van de aanbevelingen die zijn gedaan in het eerdere doorwerkingsonderzoek van de rekenkamer uit 2019.
Uit het onderzoek komt naar voren dat 33% van de aanbevelingen in de vier rapporten volledig zijn opgevolgd door de raad en het college. Een kwart van de aanbevelingen is niet opgevolgd en de rest van de aanbevelingen is deels opgevolgd. Verder blijkt uit het onderzoek dat de rapporten van de rekenkamer over het algemeen niet hebben geleid tot (grote) aanpassingen in het beleid en de uitvoering. In die zin is de doorwerking van de rapporten beperkt. Ook zijn de aanbevelingen uit het eerdere doorwerkingsonderzoek slechts deels opgevolgd.
Wel leidden de rekenkamerrapporten regelmatig tot inzichten en inspiratie bij het college en de gemeente. Een voorbeeld hiervan is het rapport over het armoedebeleid; dit rapport hielp het college om de doelstellingen en bijbehorende indicatoren in het beleid scherp te stellen.
Aanbevelingen
Op basis van bovenstaande bevindingen is Unravelling samen met rekenkamer Den Helder tot de volgende aanbevelingen gekomen:
Aanbeveling 1: Pak een stevigere rol op in de opvolging van aanbevelingen (college).
Aanbeveling 2: Maak onderling afspraken over hoe (vaak) het college de raad informeert over
de opvolging van aanbevelingen (raad en college).
Aanbeveling 3: Richt een systeem in om de aan u gerichte aanbevelingen te monitoren en
periodiek (bijvoorbeeld halfjaarlijks) op de raadsagenda terug te laten keren (raad).
Aanbeveling 4: Volg de aanbevelingen uit het eerdere doorwerkingsonderzoek op (raad en college).
Doorwerking
Op maandag 4 september 2023 heeft Unravelling de bevindingen uit het rapport gepresenteerd in de raadscommissie Maatschappelijke Ontwikkeling. Tijdens de gemeenteraad van maandag 18 september besloot de raad de conclusies en aanbevelingen uit het rapport over te nemen.
Opdrachtgever: Rekenkamer Den Helder
Onderzoekers: Miriam Dorigo en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: 15 juni 2023
Sociale Monitor Ede | 21 september 2023
In opdracht van de gemeente Ede hebben we de Sociale Monitor Ede doorontwikkeld. De gemeente geeft dit document al sinds 2015 uit. Met de Sociale Monitor krijgt de gemeenteraad inzicht in hoe het ervoor staat binnen de gemeente op de thema’s van het sociaal domein (Wmo, jeugd en participatie). De gemeente Ede heeft de afgelopen tijd gewerkt aan de ontwikkeling van integraal werken langs de thema’s gezondheid en bestaanszekerheid. Deze ontwikkelingen en inzichten moesten landen in de Sociale Monitor, waarvoor Unravelling een nieuwe inhoud heeft ontwikkeld met bijpassende vormgeving. Een van de onderzoekers van Unravelling heeft dit gedaan vanuit een rol als gedetacheerd onderzoeker binnen het team Kenniscentrum van de gemeente.
Aanleiding
De gemeente Ede heeft de afgelopen tijd gewerkt aan de ontwikkeling van integraal werken langs de thema’s gezondheid en bestaanszekerheid. De gemeente benadrukt dat de thema’s verweven zijn. Een voorbeeld; wanneer een inwoner langdurig weinig geld heeft, kan dit stress opleveren. Chronische stress heeft consequenties voor de fysieke gezondheid en voor het vermogen om (financieel) gezonde keuzes te maken. Vooruitdenken en plannen worden moeilijker, en dit zorgt ervoor dat het voor de betreffende inwoner moeilijker wordt een baan te vinden en te behouden. Daardoor kan deze inwoner moeilijk voldoende inkomen verwerven, hetgeen bijdraagt aan stress.
De gemeente heeft de visie dat het belangrijk is om gezondheid en bestaanszekerheid in samenhang te zien; integraal werken levert meer op dan het werken en denken vanuit de klassieke sociale domeinen.
Proces
De gemeente was nog bezig met het ontwikkelen van een visie op de thema’s bestaanszekerheid en gezondheid en de uitvoering die hierbij aansluit. Dit proces is nog steeds gaande. Omdat deze visie in de Sociale Monitor moest worden toegelicht, heeft Unravelling de teams van beleidsmedewerkers die werken aan bestaanszekerheid en gezondheid een aantal structurerende vragen gesteld. Vragen waren bijvoorbeeld: wat verstaan we onder de begrippen bestaanszekerheid en gezondheid, wat zijn de doelen van de gemeente Ede op dit thema, hoe gaat het met de inwoners op dit thema en zien we hier ontwikkelingen en hoe wordt hieraan gewerkt door de gemeente? Het stellen van deze vragen was waardevol omdat er nog niet overal pasklare antwoorden lagen. Doordat we gesprekken organiseerden rondom deze vragen, zette de organisatie stappen in het proces om een gemeenschappelijke, gedragen en scherpe visie op deze thema’s te ontwikkelen.
Resultaat
Het waardevolle van de Sociale Monitor is dat hierin de stand van zaken in de gemeente staat beschreven. In de Sociale Monitor gaat het om de vraag: waar en met wie gaat het goed, waar en met wie minder? Dit wordt vervolgens gekoppeld aan de monitoring van de uitvoering. Raadsleden krijgen daardoor inzicht in de uitdagingen waar de gemeente voor staat en kunnen direct zien hoe de gemeente daarop inspeelt. Zo heeft de gemeente een aantal buurten waar de problematiek zich opstapelt – denk aan relatief veel inwoners met problemen met de mentale en fysieke gezondheid, weinig mensen met een baan en indicatoren dat de leefbaarheid in de buurt onder druk staat. Gemeente Ede werkt buurtgericht en daarom biedt dergelijke informatie aanknopingspunten om in de buurten waar het minder goed gaat de juiste inzet te plegen.
Bovendien beschrijft de Sociale Monitor hoe de nieuwe visie op de thema’s bestaanszekerheid en gezondheid bijdraagt aan de gemeentelijke uitvoering van beleid. In veel gemeenten wordt beleid geschetst in een vierjaarlijks statisch document dat daarna als enige referentie geldt. Er zijn echter continu maatschappelijke en economische ontwikkelingen en het college en het ambtelijke apparaat zitten niet stil. Zij gebruiken voortdurend nieuwe inzichten om beleid en uitvoering te verbeteren en aan te scherpen. Door de jaarlijkse Sociale Monitor krijgt de raad deze ontwikkelingen goed mee.
Het college heeft positief gereageerd op de Sociale Monitor en heeft de ambitie deze landelijk te delen. Op donderdag 21 september is de Sociale Monitor gepresenteerd aan de gemeenteraad. De Sociale Monitor is hieronder te raadplegen.
Opdrachtgever: Gemeente Ede
Onderzoeker: Miriam Dorigo
Oplevering: 4 september 2023
Demografische ontwikkelingen Noordenveld | 17 mei 2023
De rekenkamercommissie Noordenveld wilde onderzoek laten uitvoeren naar de wijze waarop demografische gegevens worden ingezet en gebruikt binnen de gemeente. Unravelling heeft hier in opdracht van de rekenkamercommissie onderzoek naar gedaan. De achtergrond van het onderzoek was gelegen in de vraag hoe vitaal de gemeente Noordenveld is als het gaat om vergrijzing, woningbouw en de verschraling van het winkel- en ondernemersbestand.
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
‘Hoe gebruikt de gemeente voor de beleidsvelden wonen, werken, economie en jeugd in de beleidsvoorbereiding, -uitvoering en -evaluatie demografische gegevens, en hoe kan zij het gebruik van demografische gegevens verbeteren?’
Bevindingen en conclusies
Beleid en uitvoering
De gemeente maakt gebruik van kwalitatief goede demografische gegevens in de beleidsvoorbereiding en -uitvoering. Zo maakt de gemeente gebruik van kwalitatief goede bronnen, zoals het CBS en Waarstaatjegemeente. Het verschilt echter per beleidsveld in hoeverre de gemeente demografische gegevens gebruikt. Voor sommige beleidsvelden is de gemeente structureler in bezit van actuele demografische gegevens dan voor andere.
Er blijkt geen eenduidige werkwijze te zijn voor het ophalen, analyseren en borgen van demografische gegevens. Dit komt omdat er geen richtlijnen voor zijn en omdat er gebrek is aan capaciteit om een professionaliseringsslag te maken voor het gebruik van demografische gegevens.
Het college heeft geen visie of ambitie ten aanzien van het beïnvloeden van de demografie van Noordenveld. Een dergelijke visie of ambitie zou de gemeente wel houvast kunnen bieden in diverse beleidsvelden om beleid richting te geven en keuzes te maken in de uitvoering. Een voorbeeld waar een visie waarde heeft, zijn de ontwikkelingen op de Groningse woningmarkt. Deze kunnen zorgen voor overloop naar Noordenveld.
Evaluatie en monitoring
De gemeente monitort en evalueert beleid in beperkte mate. Voor zover dit wel gebeurt maakt de gemeente hierin weinig gebruik van demografische gegevens. Kijkend naar de beleidscyclus is de gemeente vooral bezig met Plan-Do (beleidsplannen maken en uitvoeren) en minder met Check-Act (evalueren en bijsturen).
Aanbevelingen op hoofdlijnen
Op basis van bovenstaande bevindingen heeft Unravelling samen met de rekenkamercommissie aanbevelingen gedaan aan de raad en het college. Hieronder geven we deze aanbevelingen op hoofdlijnen weer. Voor de complete versie zijn het bevindingenrapport en de bestuurlijke oplegger (conclusies en aanbevelingen) onderaan deze pagina te raadplegen.
- Benadruk bij medewerkers het belang van het gebruiken van demografische gegevens, bijvoorbeeld middels informatiesessies;
- Formuleer een visie op informatiemanagement;
- Creëer een ambtelijke rol voor de professionaliseringsslag voor het gebruik van (demografische) gegevens;
- Creëer een digitaal online platform met een set openbare (demografische) gegevens;
- Stel een visie/ambities vast over (het beïnvloeden van) de demografie van Noordenveld;
- Verbeter de monitoring en evaluatie van beleid en uitvoering en het toepassen van demografische gegevens daarin en maak hier als college en raad afspraken over;
- Zorg dat demografische ambities/doelen concreet en meetbaar zijn;
- Stel een richtlijn op voor de afweging wanneer gebruik te maken van externe bureaus voor demografische analyses en evaluaties, en wanneer dit intern kan.
Doorwerking
Het college heeft in een bestuurlijke reactie laten weten de conclusies en aanbevelingen ter harte te nemen.
Op maandag 8 mei hebben de rekenkamercommissie en Unravelling het onderzoek gepresenteerd aan de gemeenteraad. De besluitvorming in de gemeenteraad over het onderzoek vindt op een nog nader bekend te worden moment plaats.
Opdrachtgever: Rekenkamercommissie Noordenveld
Onderzoekers: Miriam Dorigo en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: 29 november 2022
Uitvoering Participatiewet Almelo | 12 april 2023
De Rekenkamercommissie Almelo (RKA) wilde zicht krijgen op de uitvoering van de Participatiewet door de gemeente Almelo. Unravelling heeft hier in opdracht van de RKA onderzoek naar gedaan. Een onderzoek naar de Participatiewet leent zich goed voor rekenkameronderzoek. Een doeltreffende uitvoering heeft immers direct impact op de inwoners die het betreft, en gemeenten hebben relatief veel beleidsvrijheid bij de implementatie van de Participatiewet.[1]
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
‘Verloopt de uitvoering van de Participatiewet doeltreffend en doelmatig, worden doelen en ambities behaald, hoe wordt hierover aan de raad gerapporteerd en komen deze rapportages overeen met beelden uit de praktijk?’
Bevindingen en conclusies
Beleid en doelen
De implementatie van de Participatiewet is in Almelo goed verlopen. De gemeente volgde daarbij een duidelijk beleidskader: Samen mee(r) doen.
De gemeente had in dit beleid in de periode 2015-2018 wel doelen vastgesteld, maar deze waren niet SMART-geformuleerd en er waren geen concrete indicatoren. In de periode 2018-2021 had de gemeente wel SMART-geformuleerde doelstellingen: onder meer het realiseren van 2250 bijstandsdossiers in 2022 en dat 70% van de Almeloërs uit de doelgroep zich in 2022 inzetten voor vrijwilligerswerk.
Uitvoering
Het onderzoek laat zien dat de uitvoering van het beleid niet optimaal verloopt. Ten eerste is de aanpak van de gemeente over de jaren heen veranderd, zonder dat altijd navolgbaar is waarop deze veranderingen zijn gebaseerd, zoals een geconstateerde beperking in het beleid of een met de raad besproken evaluatie van de uitvoering. Ten tweede blijkt Almelo over te weinig beleids- en uitvoeringscapaciteit te beschikken. De werkcoaches hebben een hoge caseload, waardoor zij een te groot aantal cliënten moeten bedienen. Dit cliëntbestand was van 2015 tot 2022 bovendien matig tot slecht in beeld.
Doeltreffendheid
Door het ontbreken van doelen in de periode 2015-2018 was het niet mogelijk vast te stellen of het beleid in die periode doeltreffend was. In de periode 2019-2022 heeft het college de doelen (2250 bijstandsdossiers en 70% van de bijstandsgerechtigden verricht een tegenprestatie) niet behaald. Verder laat het onderzoek zien dat de gemeente de beleidscyclus (Plan-Do-Check-Act) niet goed doorloopt: monitoring en bijsturing vinden onvoldoende plaats. Dit bemoeilijkt een doeltreffende uitvoering van de Participatiewet. Daarmee concluderen we dat de uitvoering van de Participatiewet in de periode 2019-2022 niet doeltreffend is.
Doelmatigheid
Het college realiseert de doelen niet binnen de vastgestelde financiële kaders. De gemeente heeft aanvullend inzicht gegeven in de financiën van de Participatiewet over één jaar. Voor het beoordelen van doelmatige besteding van middelen is een vergelijking nodig tussen verschillende jaren, met uitgaven en bijbehorende resultaten. Deze informatie had de gemeente Almelo niet beschikbaar. Het is in dit onderzoek daarom niet gelukt deze vergelijking te maken, en we hebben niet beoordeeld of de middelen doelmatig worden besteed.
Informatievoorziening gemeenteraad
De P&C-cyclus van de gemeente voldoet aan de wettelijke vereisten. Wel wordt uit het onderzoek duidelijk dat het college de raad weinig inzicht biedt in de financiële baten, lasten en tekorten van de Participatiewet, behalve op de wettelijk verplichte, grote hoofdlijnen. De informatie van het college aan de raad is bovendien verspreid over verschillende documenten, wat het voor de raad lastig maakt om uitvoering te geven aan zijn controlerende en kaderstellende taken.
Aanbevelingen op hoofdlijnen
Op basis van bovenstaande bevindingen heeft Unravelling samen met RKA meerdere aanbevelingen gedaan. Hieronder geven we deze aanbevelingen op hoofdlijnen weer. Voor de complete versie is het rapport via de link onderaan deze pagina te raadplegen.
- Verbeter (de informatievoorziening over en toepassing van) de Plan-Do-Check-Act cyclus;
- Vraag het college om meer verdiepende informatie over de begroting van de Participatiewet;
- Vergroot de beleids- en uitvoeringscapaciteit en leg de wijze van uitvoering vast voor een zekere periode;
- Geef de uitvoeringsorganisatie (Ontplooj) beleidsmatige prioriteiten mee;
- Creëer meer duidelijkheid in de samenwerking tussen Ontplooj en de gemeente.
Doorwerking
Op 4 april 2023 is het rapport in een politiek beraad door de RKA gepresenteerd. Tijdens deze beeldvormende sessie stelden raadsleden vragen aan de RKA en Unravelling over het onderzoek. Op dinsdag 11 april 2023 is het rapport in een tweede politiek beraad besproken. Gedurende deze oordeelsvormende bijeenkomst hebben raad en college gesproken over het rapport en de conclusies en aanbevelingen. Tijdens de raadsvergadering van dinsdag 18 april 2023 besluit de gemeenteraad definitief of hij de conclusies en aanbevelingen uit het rapport overneemt zoals vermeld in het raadsvoorstel.
[1] SCP, Eindevaluatie van de Participatiewet, 19 november 2019.
Opdrachtgever: Rekenkamercommissie Almelo
Onderzoekers: Miriam Dorigo, Janneke Wijkmans en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: 3 februari 2023
Onderzoek bodemdaling | 24 augustus 2022
De Randstedelijke Rekenkamer wilde inzicht krijgen in de doeltreffendheid van het provinciale beleid om bodemdaling te remmen in landelijke veenweidegebieden in Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland. Daartoe heeft de rekenkamer Unravelling gevraagd onderzoek uit te voeren.
De centrale onderzoeksvraag was als volgt:
Hoe doeltreffend is het beleid op het gebied van bodemdaling in veenweidegebieden in de provincies Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland en in hoeverre kan dit worden verbeterd?
Achtergrond
Bodemdaling is een fenomeen dat zich al eeuwen voordoet in Nederland. De bodemdaling in landelijke veenweidegebieden komt door veenoxidatie. Voor het bruikbaar houden van landbouwgrond, wordt het grondwaterpeil verlaagd. Daardoor komt veen in aanraking met zuurstof waardoor het verbrandt en het broeikasgas CO2 vrijkomt. Dit zorgt voor bodemdaling en vernatting van de landbouwgrond. Ten behoeve van de landbouwgrond wordt het grondwaterpeil dan verder verlaagd, wat opnieuw leidt tot veenoxidatie en bodemdaling.
Het kabinet presenteerde op 28 juni 2019 het Klimaatakkoord. Daarin is de doelstelling is opgenomen om bodemdaling tegen te gaan en daarmee minder CO2 uit te stoten in 2030 in zes veenweideprovincies waaronder Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland. Het Rijk vroeg de provincies om Regionale Veenweidestrategieën op te stellen om daarmee de aanpak van bodemdaling te versnellen.
Beschouwende notitie bodemdaling
Gedurende het onderzoek bleek dat de aanpak van de provincies Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland om bodemdaling te remmen nog in de opstartfase zat. Daarom is ervoor gekozen om een beschouwende notitie op te stellen. De notitie bevat een analyse van de opgave en de uitdagingen waar de provincies voor staan en geeft inzicht in de huidige bodemdalingsaanpak van de provincies. Kern van de notitie is dat het voor de provincies Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland lastig bleek om een operationeel beleidskader op te stellen (de Regionale Veenweidestrategie). Op basis van de gevoerde gesprekken komen er drie aspecten naar voren die daarbij een belangrijke rol spelen:
1. Draagvlak bij de agrarische sector
Betrokkenen geven aan dat het draagvlak voor het nemen van maatregelen om bodemdaling te remmen beperkt is. De economische gevolgen van het nemen van maatregelen om bodemdaling te remmen zijn groot voor individuele agrariërs.
2. Uitgangspunten en rekenregels
Er is veel onzekerheid over data en rekenregels ten aanzien van bodemdaling. Provincies zijn in overleg met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over de verschillen in uitgangsdata en rekenregels.
3. Inzicht in effectiviteit van maatregelen
Er is nog betrekkelijk weinig inzicht in een (grootschalige) inzet van maatregelen om bodemdaling en bijbehorende CO2-uitstoot te beperken. Vernatting is een bewezen effectieve maatregel, maar is nog niet op grote schaal ingezet. Ook is er weinig inzicht op eventuele ongewenste neveneffecten bij grootschalige implementatie van maatregelen.
Conclusie
Er is een reële kans dat de provincies de doelen ten aanzien van het terugdringen van de CO2-uitstoot uit het Klimaatakkoord niet gaan halen of ingrijpende maatregelen moeten nemen om deze alsnog te realiseren. Het is aan de provinciebesturen om hierop te anticiperen door middel van een operationeel beleidskader. Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat betrokkenen binnen en buiten de provincies behoefte hebben aan duidelijkheid door de provincies in de aanpak van bodemdaling en CO2-uitstoot in veenweidegebieden.
Opdrachtgever: Randstedelijke Rekenkamer
Onderzoekers: Martijn Mussche, Jan Beldman, Miriam Dorigo en Rubin ten Broeke
Oplevering rapport: juli 2022